Nhìn lại năm 2020, Việt Nam đã phải trải qua một năm thiên tai khô;́c liệt chưa từng có. Theo báo cáo của Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chô;́ng thiên tai, năm 2020 đã xảy ra 16/22 loại hình thiên tai trên phạm vi cả nước, trong đó có 14 cơn bão và 01 áp thấp nhiệt đới. Đặc biệt, thời điểm từ giữa tháng 9 đến giữa tháng 11/2020 (tức chỉ trong 2 tháng), khu vực duyên hải miền Trung đã phải hứng chịu 9 cơn bão và 01 áp thấp nhiệt đới với cường độ rất mạnh, đạt mức kỷ lục (tương đương năm 1970). Trong đó, cơn bão sô;́ 9 (Molave) đã đạt đến cấp siêu bão và được đánh giá mạnh nhất trong 20 năm trở lại đây.
Ảnh hưởng dồn dập của các cơn bão kết hợp với hình thái thời tiết cực đoan đã gây mưa lớn dị thường trên phạm vi rộng. Năm 2020 có 265 trận dô;ng, lô;́c sét, mưa lớn diễn ra trên 49 tỉnh, thành phô;́, trong đó phải kể đến đợt mưa lũ lớn lịch sử trong tháng 10 với lượng mưa cao ngang mô;́c lịch sử 20 năm trước, khiến nhiều tỉnh miền Trung (Quảng Bình, Huế, Quảng Trị) chìm trong biển nước trong gần một tháng. Bên cạnh đó có 20 trận lũ quét, sạt lở đất; 90 trận động đất. Tình trạng “bão chồng bão,”“lũ chồng lũ” đã dẫn đến tình trạng ngập lụt trên diện rộng và gây sạt lở nghiêm trọng tuyến biển dọc miền Trung. Cao điểm là vào ngày 12/10 và 19/10 đã có trên 317 nghìn hộ (1,2 triệu nhân khẩu) tại 07 tỉnh miền Trung bị ngập lụt, có điểm ngập từ 5-9m trong thời gian kéo dài gần nửa tháng.
Khác với quy luật nhiều năm, xâm nhập mặn mùa khô; 2019-2020 tại đồng bằng sô;ng Cửu Long đã diễn ra gay gắt, xuất hiện sớm hơn so với trung bình nhiều năm gần 3 tháng, kéo dài hơn 2-2,5 lần so với mùa khô; 2015-2016. Độ mặn ở một sô;́ cửa sô;ng thuộc khu vực này liên tục duy trì ở mức đỉnh suô;́t từ tháng 2 đến tháng 5; chiều sâu xâm nhập mặn vượt lịch sử năm 2016. Ngược lại, một sô;́ địa phương thuộc khu vực Trung Bộ, Tây Nguyên phải đô;́i mặt với tình trạng hạn hán với mực nước xuô;́ng mức thấp nhất trong chuỗi sô;́ liệu quan trắc so với cùng thời kỳ. Lưu lượng dòng chảy trung bình trên phần lớn các sô;ng phổ biến ở mức thiếu hụt so với trung bình nhiều năm cùng thời kỳ từ 20-65%, một sô;́ nơi thiếu hụt trên 75%. Hạn hán đặc biệt xảy ra gay gắt tại các tỉnh từ Phú Yên đến Bình Thuận, Kon Tum, Gia Lai, Đắk Lắk, Đắk Nô;ng.
Mặc dù cô;ng tác phòng ngừa, ứng phó được các cấp, các ngành và ng??ời dân chủ động thực hiện song thiên tai khô;́c liệt và dị thường vẫn gây thiệt hại rất lớn về ng??ời và tài sản, ảnh hưởng nặng nề đến đời sô;́ng và sản xuất của hàng triệu ng??ời dân trong cả nước. Theo sô;́ liệu của Ban chỉ đạo phòng chô;́ng thiên tai quô;́c gia, năm 2020, thiên tai đã làm 357 ng??ời chết và mất tích, 3.429 nhà sập và 333.084 nhà bị hư hại, tô;́c mái; trên 198.000 ha lúa và hoa màu bị thiệt hại; 52.000 con gia súc, 4,1 triệu con gia cầm bị chết, cuô;́n trô;i... Tổng thiệt hại về kinh tế gần 40.000 tỷ đồng. Riêng mưa lũ lớn lịch sử xảy ra tại khu vực Trung Bộ trong tháng 9 và 10/2020 đã khiến 267 ng??ời chết và gây thiệt hại 35.808 tỷ đồng. Bên cạnh những thiệt hại về vật chất, thiên tai còn làm ảnh hưởng mô;i trường sô;́ng, sức khỏe, sản xuất và đời sô;́ng của nhân dân, cản trở giao thương, làm gián đoạn việc cung cấp dịch vụ thiết yếu tại nhiều khu vực.
Ảnh hưởng dồn dập của các cơn bão kết hợp với hình thái thời tiết cực đoan đã gây mưa lớn dị thường trên phạm vi rộng. Năm 2020 có 265 trận dô;ng, lô;́c sét, mưa lớn diễn ra trên 49 tỉnh, thành phô;́, trong đó phải kể đến đợt mưa lũ lớn lịch sử trong tháng 10 với lượng mưa cao ngang mô;́c lịch sử 20 năm trước, khiến nhiều tỉnh miền Trung (Quảng Bình, Huế, Quảng Trị) chìm trong biển nước trong gần một tháng. Bên cạnh đó có 20 trận lũ quét, sạt lở đất; 90 trận động đất. Tình trạng “bão chồng bão,”“lũ chồng lũ” đã dẫn đến tình trạng ngập lụt trên diện rộng và gây sạt lở nghiêm trọng tuyến biển dọc miền Trung. Cao điểm là vào ngày 12/10 và 19/10 đã có trên 317 nghìn hộ (1,2 triệu nhân khẩu) tại 07 tỉnh miền Trung bị ngập lụt, có điểm ngập từ 5-9m trong thời gian kéo dài gần nửa tháng.
Khác với quy luật nhiều năm, xâm nhập mặn mùa khô; 2019-2020 tại đồng bằng sô;ng Cửu Long đã diễn ra gay gắt, xuất hiện sớm hơn so với trung bình nhiều năm gần 3 tháng, kéo dài hơn 2-2,5 lần so với mùa khô; 2015-2016. Độ mặn ở một sô;́ cửa sô;ng thuộc khu vực này liên tục duy trì ở mức đỉnh suô;́t từ tháng 2 đến tháng 5; chiều sâu xâm nhập mặn vượt lịch sử năm 2016. Ngược lại, một sô;́ địa phương thuộc khu vực Trung Bộ, Tây Nguyên phải đô;́i mặt với tình trạng hạn hán với mực nước xuô;́ng mức thấp nhất trong chuỗi sô;́ liệu quan trắc so với cùng thời kỳ. Lưu lượng dòng chảy trung bình trên phần lớn các sô;ng phổ biến ở mức thiếu hụt so với trung bình nhiều năm cùng thời kỳ từ 20-65%, một sô;́ nơi thiếu hụt trên 75%. Hạn hán đặc biệt xảy ra gay gắt tại các tỉnh từ Phú Yên đến Bình Thuận, Kon Tum, Gia Lai, Đắk Lắk, Đắk Nô;ng.
Mặc dù cô;ng tác phòng ngừa, ứng phó được các cấp, các ngành và ng??ời dân chủ động thực hiện song thiên tai khô;́c liệt và dị thường vẫn gây thiệt hại rất lớn về ng??ời và tài sản, ảnh hưởng nặng nề đến đời sô;́ng và sản xuất của hàng triệu ng??ời dân trong cả nước. Theo sô;́ liệu của Ban chỉ đạo phòng chô;́ng thiên tai quô;́c gia, năm 2020, thiên tai đã làm 357 ng??ời chết và mất tích, 3.429 nhà sập và 333.084 nhà bị hư hại, tô;́c mái; trên 198.000 ha lúa và hoa màu bị thiệt hại; 52.000 con gia súc, 4,1 triệu con gia cầm bị chết, cuô;́n trô;i... Tổng thiệt hại về kinh tế gần 40.000 tỷ đồng. Riêng mưa lũ lớn lịch sử xảy ra tại khu vực Trung Bộ trong tháng 9 và 10/2020 đã khiến 267 ng??ời chết và gây thiệt hại 35.808 tỷ đồng. Bên cạnh những thiệt hại về vật chất, thiên tai còn làm ảnh hưởng mô;i trường sô;́ng, sức khỏe, sản xuất và đời sô;́ng của nhân dân, cản trở giao thương, làm gián đoạn việc cung cấp dịch vụ thiết yếu tại nhiều khu vực.
Nguồn: Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng chống thiên tai
Bên cạnh yếu tô;́ khách quan là do biến đổi khí hậu thì những thiệt hại trên còn xuất phát từ những yếu tô;́ chủ quan, những vấn đề còn tồn tại cần khắc phục như: (1) Mức độ quan tâm của chính quyền và ng??ời dân một sô;́ nơi vẫn còn hạn chế nên chưa đề ra giải pháp cũng như đầu tư thích đáng cho cô;ng tác phòng chô;́ng thiên tai. (2) Hệ thô;́ng tổ chức bộ máy phòng chô;́ng thiên tai và tìm kiếm cứu nạn hầu hết là kiêm nhiệm, hoạt động thiếu tính chuyên nghiệp, thiếu trang thiết bị chuyên dùng, cô;ng cụ hỗ trợ theo dõi, giám sát chỉ đạo điều hành,... dẫn đến năng lực theo dõi giám sát thiên tai, cứu hộ, cứu nạn còn hạn chế, lúng túng, bị động trong ứng phó, khắc phục hậu quả đô;́i với tình huô;́ng thiên tai lớn, trên diện rộng; (3) Mức độ đầu tư cho phòng chô;́ng thiên tai (đê điều, hồ đập, khu neo đậu tàu thuyền,…), sở hạ tầng cô;ng cộng và nhà dân còn hạn chế nên chưa đủ sức chô;́ng chịu với diễn biến bão, lũ vừa qua; (4) Nhiệm vụ phòng chô;́ng thiên tai trong các chương trình, đề án, dự án, xây dựng cơ sở hạ tầng, nhà dân còn chưa được quan tâm đúng mức, nhiều cô;ng trình hồ chứa thủy điện chưa chấp hành các quy định về đảm bảo an toàn trong xây dựng và chưa tuân thủ đầy đủ quy trình vận hành, dẫn đến khô;ng đảm bảo an toàn hoặc làm gia tăng rủi ro thiên tai. (5) Ứng dụng khoa học cô;ng nghệ trong lĩnh vực dự báo, cảnh báo, theo dõi, giám sát, phân tích thiên tai, cô;ng cụ hỗ trợ chỉ đạo điều hành và cứu hộ cứu nạn còn đang hạn chế, nhất là đô;́i với loại hình thiên tai lũ quét, sạt lở đất, khiến cho cô;ng tác dự báo chưa chính xác, việc cảnh báo còn rộng, chưa cụ thể. (6) Việc quan tâm đầu tư cũng như đào tạo, nâng cao năng lực cộng đồng, truyền thô;ng ở cấp cơ sở để thực hiện phương châm “4 tại chỗ” còn rất hạn chế dẫn đến hiệu quả chưa cao khi có tình huô;́ng xảy ra, nhất là trong các tình huô;́ng thiên tai lớn.
Bước sang năm 2021, tình hình thiên tai vẫn đang tiếp tục diễn biến phức tạp, khó lường. Theo sô;́ liệu thô;́ng kê của Tổng cục phòng chô;́ng thiên tai, chỉ trong 5 tháng đầu năm (tính đến ngày 18/5/2021), cả nước đã xảy ra 37 trận động đất nhẹ, 83 trận mưa đá, dô;ng lô;́c, sét. Riêng trong tháng 05/2021, đã xảy ra 50 trận dô;ng lô;́c, sét rải rác tại 25 tỉnh/thành phô;́ trên cả nước; 05 đợt khô;ng khí lạnh, gió mùa đô;ng bắc trong đó đợt rét đậm, rét hại mạnh nhất từ ngày 07-13/01/2021; 07 trận mưa lớn, lũ cục bộ, trong đó 02 trận lũ ô;́ng, lũ quét và 13 vụ sạt lở bờ sô;ng. Thiên tai từ đầu năm đã khiến 19 ng??ời chết, 26 ng??ời bị thương; 46 nhà sập đổ hoàn toàn, 3.988 nhà bị hư hỏng, tô;́c mái, di dời khẩn cấp; gần 3.900 gia súc, gia cầm bị chết; trên 30.800 ha lúa, rau màu và 203 ha cây ăn quả bị thiệt hại; gần 1.500m đường giao thô;ng sạt lở; 15.600 m3 đất đá, bê tô;ng. Ước tính giá trị thiệt hại khoảng 112 tỷ đồng.
Dự báo về tình hình thiên tai các tháng còn lại của năm 2021, Trung tâm Dự báo Khí tượng thủy văn Quô;́c gia (thuộc Bộ Tài nguyên và Mô;i trường) cho biết, có khả năng xuất hiện khoảng 12-14 cơn bão và áp thấp nhiệt đới hoạt động trên khu vực biển Đô;ng, trong đó 5-7 cơn bão ảnh hưởng trực tiếp đến đất liền nước ta. Trong mùa mưa lũ năm 2021, đỉnh lũ trên các lưu vực sô;ng khu vực Bắc Bộ phổ biến ở mức báo động 1 và báo động 2, cao hơn năm 2020. Lũ trên các hệ thô;́ng sô;ng tiếp tục dự báo diễn biến phức tạp, nguy cơ cao xảy ra lũ quét và sạt lở đất trên các sô;ng suô;́i nhỏ, vùng thượng lưu các sô;ng; ngập úng tại các thành phô;́ và các khu đô; thị. Nguy cơ lũ quét và sạt lở đất xuất hiện sớm tại vùng núi khu vực Tây Bắc và Việt Bắc; ngập úng tại các đô; thị do mưa lớn cục bộ. Nguy cơ xảy ra hạn hán cục bộ và xâm nhập mặn tại các tỉnh ven biển Trung Bộ, đặc biệt tại các tỉnh từ Quảng Trị đến Ninh Thuận….
Ảnh minh họa
Trước những dự báo trên, tại Hội nghị trực tuyến toàn quô;́c về cô;ng tác phòng, chô;́ng thiên tai và tìm kiếm cứu nạn năm 2021 được tổ chức vào ngày 04/6/2021, Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Văn Thành nhận định nguy cơ xảy ra thiên tai ngày càng gia tăng và bất thường hơn, gây thiệt hại ngày càng nghiêm trọng tới sản xuất kinh doanh của cả nền kinh tế và tính mạng của ng??ời dân.
Từ những bài học kinh nghiệm rút ra trong năm 2020, với yêu cầu đặt ra vừa phòng, chô;́ng dịch Covid-19, vừa phòng ngừa, ứng phó, khắc phục hậu quả thiên tai được toàn diện hơn, Phó Thủ tướng Chính phủ yêu cầu các bộ, ngành địa phương cần chủ động chuẩn bị kịch bản ứng phó thiên tai năm 2021 đồng thời đưa ra một sô;́ nhóm giải pháp chủ yếu.
Đô;́i với các cơ quan Trung ương, cần tập trung nâng cao năng lực dự báo, cảnh báo, theo dõi, giám sát thiên tai, bảo đảm kịp thời, chính xác. Các lực lượng làm cô;ng tác phòng ngừa, ứng phó, khắc phục hậu quả thiên tai từ Trung ương tới địa phương tiếp tục tăng cường trang thiết bị. Bên cạnh đó, ưu tiên bô;́ trí ngân sách, tập trung xử lý dứt điểm các cô;ng trình trọng điểm về đê điều, nhất là các tuyến đê xung yếu, các cô;ng trình chô;́ng sạt lở bờ sô;ng, bờ biển; xây dựng bản đồ phân bổ dân cư ở các khu vực có nguy cơ; từng bước chuyển đổi nghề cho ng??ời dân ở các khu vực nguy hiểm; phát triển khoa học - cô;ng nghệ và thúc đẩy hợp tác quô;́c tế về phòng ngừa, ứng phó, khắc phục hậu quả thiên tai. Trong từng tình huô;́ng thiên tai và tìm kiếm cứu nạn cụ thể, phải theo dõi chặt chẽ diễn biến, dự báo đúng tình hình, chỉ đạo ứng phó kịp thời; khắc phục khẩn trương, có hiệu quả với mục tiêu giảm thiệt hại về ng??ời và “lấy sự an toàn của ng??ời dân làm thước đo cho kết quả hoạt động của phòng, chô;́ng thiên tai”, bảo vệ tính mạng ng??ời dân là đặt lên hàng đầu.
Giao nhiệm vụ cụ thê?? cho từng bộ, ngành, Phó Thủ tướng Chính phủ yêu cầu Bộ Nô;ng nghiệp và Phát triển nô;ng thô;n giữ vai trò cơ quan thường trực của Ban Chỉ đạo, chịu trách nhiệm điều phô;́i chung. Cục Cứu hộ, cứu nạn (thuộc Bộ Quô;́c phòng) giữ vai trò tham mưu để điều động lực lượng, phương tiện, trong đó xác định lực lượng quân đội là lực lượng chủ cô;ng tuyến đầu khi có tình huô;́ng xảy ra. Bộ Cô;ng an sẵn sàng huy động lực lượng tham gia ứng phó. Bộ Tài nguyên và Mô;i trường thực hiện tô;́t cô;ng tác dự báo, cảnh báo thiên tai, bảo đảm kịp thời, chính xác. Còn lại các Bộ: Giao thô;ng vận tải, Xây dựng, Cô;ng Thương, Y tế, Thô;ng tin và Truyền thô;ng và các Bộ, ban, ngành Trung ương theo chức năng, nhiệm vụ, sẵn sàng các kịch bản để kịp thời ứng phó với các tình huô;́ng xảy ra.
Đô;́i với các địa phương, giữ vai trò đặc biệt quan trọng, quyết định trong tổ chức phòng, chô;́ng thiên tai, tìm kiếm cứu nạn; tiếp tục phát huy tô;́i đa phương châm“4 tại chỗ”, ứng phó kịp thời, hiệu quả, đặc biệt là xây dựng kịch bản ứng phó trong tình hình dịch Covid-19 diễn biến phức tạp.
Thực hiện đồng bộ các giải pháp trên sẽ giúp Việt Nam ứng phó tô;́t với thiên tai diễn ra và giảm thiểu thiệt hại về ng??ời và vật chất, để xây dựng một cộng đồng an toàn trước thiên tai./.
ThS. Trần Ngọc Tú - ThS.Võ Văn Khoa
Học viện Chính trị Đà Nẵng
Học viện Chính trị Đà Nẵng
Trang web để giải trí sòng bạc