Tính từ đầu năm đến nay, trong bối cảnh dịch bệnh Covid-19 diễn biến phức tạp và xuất hiện nhiều biến chủng mới của virus SARS-CoV-2, Việt Nam phải chống chọi với 2 làn sóng dịch bệnh Covid-19, khiến nhiều ngành kinh tế bị ảnh hưởng. Thế nhưng với mức tăng 11,42% trong 6 tháng đầu năm 2021, ngành công nghiệp chế biến, chế tạo vẫn thể hiện là động lực tăng trưởng chính của toàn ngành công nghiệp và tiếp tục đóng vai trò chủ chốt dẫn dắt tăng tưởng của nền kinh tế.
Bắt đầu từ tháng 2 đến nay, Việt Nam đã và đang phải gồng mình chô??ng chọi với 2 làn sóng dịch bệnh Covid-19 có độ phức tạp và nguy hiê??m hơn râ??t nhiều so với năm trước. Đặc biệt trong làn sóng dịch bệnh lần thứ 4 bắt đầu từ tháng 4/2021, dịch bệnh Covid-19 đã tâ??n công mạnh các khu công nghiệp – điê??m xung yếu của ngành công nghiệp nói chung và ngành công nghiệp chế biến chế tạo nói riê;ng, đe dọa lớn gây đứt gãy chuỗi sản xuâ??t quy mô lớn trong nền kinh tế. Tuy nhiê;n với chủ trương của Chính phủ là tâ??p trung phòng chô??ng, dâ??p dịch hiệu quả, có thê?? duy trì hoặc sớm khôi phục sản xuâ??t kinh doanh, tránh đứt gãy chuỗi sản xuâ??t tại các khu công nghiệp, nhâ??t là của các tâ??p đoàn lớn, đa quô??c gia, đảm bảo thực hiện “mục tiê;u kép” vừa chô??ng dịch, vừa phát triê??n kinh tế xã hội, Ban Chỉ đạo quô??c gia về phòng chô??ng dịch bệnh và nhiều địa phương đã kích hoạt tâ??t cả các biện pháp phòng dịch lê;n mức cao nhâ??t, xây dựng và thực hiện kế hoạch sản xuâ??t trong tình hình mới đê?? duy trì chuỗi sản xuâ??t trong nước. Nhờ đó, ngành công nghiệp chế biến chế tạo vâ??n phát triê??n â??n tượng.
Theo sô?? liệu của Tổng cục Thô??ng kê; công bô??, tính chung 6 tháng đầu năm 2021, ước tính giá trị tăng thê;m toàn ngành công nghiệp là 8,91%. Trong đó ngành chế biến, chế tạo tăng 11,42%, cao hơn tô??c độ tăng 5,06% của cùng kỳ năm trước, đóng góp 2,9 điê??m phần trăm vào mức tăng tổng giá trị tăng thê;m của toàn nền kinh tế. Trong khi đó ngành sản xuâ??t và phân phô??i điện chỉ tăng 8,16%, đóng góp 0,31 điê??m phần trăm; ngành cung câ??p nước, hoạt động quản lý và xử lý rác thải, nước thải tăng 6,75%, đóng góp 0,04 điê??m phần trăm; thâ??m chí ngành khai khoáng còn giảm 6,61% và làm giảm 0,25 điê??m phần trăm trong mức tăng chung. Những con sô?? này đang phản ánh rõ hơn sự dịch chuyê??n cơ câ??u tích cực, phù hợp với định hướng tái cơ câ??u ngành công nghiệp là tăng tỷ trọng ngành công nghiệp chế biến, chế tạo và giảm tỷ trọng của ngành khai khoáng.
Dịch bệnh diê??n ra đã và đang khiến cho tình trạng thâ??t nghiệp ở nước ta tăng lê;n. Sô?? liệu thô??ng kê; của Tổng cục Thô??ng kê; cho thâ??y, do chịu ảnh hưởng tiê;u cực của dịch Covid-19, trong quý I/2021, tỷ lệ thâ??t nghiệp, thiếu việc làm của lực lượng lao động trong độ tuổi lần lượt là 2,42% và 2,20%, tăng so với quý I/2020. Tỷ lệ tham gia lực lượng lao động quý I/2021 ước tính đạt 68,7%, giảm 1,6 điê??m phần trăm so với quý trước và giảm 1,1 điê??m phần trăm so với cùng kỳ năm 2020. Mặc dù vâ??y công nghiệp chế biến, chế tạo vâ??n là ngành tạo ra lượng lớn việc làm cho xã hội. Tính tại thời điê??m 01/5/2021, sô?? lao động đang làm việc của cả nước tăng 2,2% so với cùng thời điê??m năm 2020, trong đó, sô?? lao động đang làm việc trong các doanh nghiệp ngành chế biến, chế tạo tăng 2,4% so với cùng thời điê??m năm 2020. Trong khi ngành khai khoáng giảm 0,9%; ngành sản xuâ??t và phân phô??i điện tăng nhẹ 0,4%; ngành cung câ??p nước, hoạt động quản lý và xử lý rác thải, nước thải tăng 0,2%.
Ảnh minh họa
Không những vâ??y, ngành công nghiệp chế biến, chế tạo còn chứng tỏ sức hâ??p dâ??n đô??i với các nhà đầu tư nước ngoài khi liê;n tục dâ??n đầu về thu hút vô??n đầu tư. Theo báo cáo tình hình kinh tế - xã hội 6 tháng đầu năm của Tổng cục Thô??ng kê;, tổng vô??n đầu tư nước ngoài vào Việt Nam tính đến ngày 20/6/2021 bao gồm vô??n đăng ký câ??p mới, vô??n đăng ký điều chỉnh và giá trị góp vô??n, mua cổ phần của nhà đầu tư nước ngoài đạt gần 15,27 tỷ USD. Trong 6 tháng đầu năm 2021, ngành công nghiệp chế biến, chế tạo được câ??p phép mới đầu tư trực tiếp nước ngoài đứng thứ 2 trong các ngành kinh tế, đạt 3,1 tỷ USD, chiếm 32,4% tổng sô?? vô??n đăng ký câ??p phép mới cả nước, chỉ đứng sau ngành sản xuâ??t, phân phô??i điện, khí đô??t, nước nóng, hơi nước và điều hòa không khí (có sô?? vô??n đăng ký đạt gần 5 tỷ USD, chiếm 52,3%). Tuy nhiê;n, nếu tính cả vô??n đăng ký điều chỉnh của các dự án đã câ??p phép từ các năm trước thì vô??n đầu tư trực tiếp nước ngoài vào ngành công nghiệp chế biến, chế tạo đứng đầu, đạt 6,49 tỷ USD, chiếm 47,5% tổng sô?? vô??n; còn ngành sản xuâ??t, phân phô??i điện, khí đô??t, nước nóng, hơi nước và điều hòa không khí đạt 5,25 tỷ USD, chiếm 38,4%; các ngành còn lại đạt 1,93 tỷ USD, chiếm 14,1%.
Bê;n cạnh đó, công nghiệp chế biến, chế tạo chiếm tỷ lệ râ??t lớn trong tổng vô??n đầu tư trực tiếp nước ngoài thực hiện của cả nước trong 6 tháng đầu năm 2021 với con sô?? 72% (6,65 tỷ USD/9,24 tỷ USD), trong khi hoạt động kinh doanh bâ??t động sản chỉ chiếm 13,8% (1,28 tỷ USD); sản xuâ??t, phân phô??i điện, khí đô??t, nước nóng, hơi nước và điều hòa không khí chiếm 7,5% (đạt 691,1 triệu USD).
Đóng góp trong sự phát triê??n chung của ngành chế biến chế tạo là sự phát triê??n của các ngành có hàm lượng và giá trị công nghệ cao như chế tạo điện tử, linh kiện điện tử, máy tính, cơ khí, sản phâ??m phục vụ ngành ô tô cùng những kết quả đáng ghi nhâ??n của các ngành chế biến nông sản, gia công may mặc... Trong 6 tháng đầu năm nay, kim ngạch xuâ??t khâ??u hàng hóa cả nước ước tính đạt 157,63 tỷ USD, tăng 28,4% so với cùng kỳ năm 2020. Đóng góp quan trọng trong giá trị kim ngạch xuâ??t khâ??u có đến 6 mặt hàng đạt kim ngạch xuâ??t khâ??u trê;n 5 tỷ đều thuộc nhóm ngành công nghiệp chế biến, chế tạo. Cụ thê?? là điện thoại và linh kiện có giá trị xuâ??t khâ??u lớn nhâ??t đạt 25,1 tỷ USD, chiếm 15,9% tổng kim ngạch xuâ??t khâ??u, tăng 14,2% so với cùng kỳ năm trước; điện tử, máy tính và linh kiện đạt 23,7 tỷ USD, tăng 22,1%; máy móc thiết bị, dụng cụ phụ tùng đạt 17 tỷ USD, tăng 63,4%; hàng dệt may đạt 15,2 tỷ USD, tăng 14,9%; giày dép đạt 10,4 tỷ USD, tăng 27,8%; gỗ và sản phâ??m gỗ đạt 8,1 tỷ USD, tăng 61,1%. Những con sô?? này được tin tưởng sẽ tiếp tục đưa Việt Nam nằm trong“top” các quô??c gia xuâ??t khâ??u lớn của khu vực và thế giới về các mặt hàng điện tử, dệt may, da giày… và cải thiện thứ hạng về năng lực cạnh tranh toàn cầu của ngành công nghiệp nước ta.
Mặc dù đóng vai trò dâ??n dắt nền kinh tế cả nước, song nhiều chuyê;n gia cho rằng, ngành công nghiệp chế biến, chế tạo nước ta hiện còn thiếu nguồn lực, thiếu nguyê;n liệu đầu vào và đang phụ thuộc khá nhiều vào thị trường nước ngoài, đặc biệt là nguồn nguyê;n liệu nhâ??p khâ??u, dâ??n đến nhiều khó khăn cho doanh nghiệp trong nước, nhâ??t là trong bô??i cảnh dịch Covid-19 như hiện nay. Bởi trê;n thực tế công nghiệp chế biến, chế tạo vâ??n tâ??p trung nhiều ở những ngành công nghệ thâ??p, thực hiện gia công, lắp ráp, tạo ra giá trị gia tăng thâ??p trong chuỗi giá trị hay tăng trưởng chủ yếu nhờ vào sử dụng nhân công giá rẻ và phụ thuộc nhiều vào nguyê;n liệu nhâ??p khâ??u. Minh chứng là trong những đợt dịch bệnh diê??n ra năm 2020, hoạt động sản xuâ??t kinh doanh của nhiều doanh nghiệp lao đao, bị gián đoạn do thiếu nguyê;n liệu đầu vào. Nguyê;n nhân là do ngành công nghiệp hỗ trợ nước ta chưa phát triê??n, mới đáp ứng được khoảng 10% nhu cầu về sản phâ??m công nghiệp hỗ trợ trong nước. Hơn nữa, các sản phâ??m phụ trợ hiện chủ yếu là linh kiện và chi tiết đơn giản, có giá trị thâ??p trong cơ câ??u giá trị sản phâ??m.
Ngành công nghiệp chế biến, chế tạo có sức hâ??p dâ??n lớn đô??i với các nhà đầu tư nước ngoài, song đây cũng là vâ??n đề đáng lưu ý, bởi điều này khiến cho ngành công nghiệp chế biến, chế tạo nước ta phụ thuộc lớn vào các doanh nghiệp có vô??n đầu tư nước ngoài. Ví d?? như trong lĩnh vực điện tử, những cái tê;n được nhắc đến mang lại nhiều việc làm và đạt hiệu quả sản xuâ??t kinh doanh cao hầu hết là những tâ??p đoàn lớn trê;n thế giới như Samsung, LG, Apple, DAEWOO…
Cùng với hàng loạt những châ??t xúc tác thúc đâ??y ngành công nghiệp chế biến chế tạo nước ta sẽ tiếp tục phát triê??n mạnh mẽ trong thời gian tới như: Các cơ chế, chính sách hỗ trợ ngành công nghiệp này đang ngày càng hoàn thiện; Môi trường đầu tư, kinh doanh thông thoáng, minh bạch hơn; Dòng vô??n FDI vâ??n đang không ngừng chảy vào Việt Nam; Các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới có hiệu lực; Ngành công nghiệp hỗ trợ trong nước từng bước phát triê??n… thì cách nhìn nhâ??n vâ??n đề một cách thẳng thắn như trê;n sẽ là cơ sở đê?? Việt Nam xây dựng chiến lược phát triê??n ngành công nghiệp chế biến chế tạo theo hướng bền vững hơn, tiếp tục thê?? hiện vai trò dâ??n dắt trong nền kinh tế, trong đó phát huy sức mạnh nội lực của các doanh nghiệp trong nước./.
TS.Ngô Anh Cường - TS Phạm Hải Hưng
Đại học Lao động và Xã hội